Strój rzeszowski kobiecy XIX w.

Na terenach okolic Rzeszowa, Łańcuta i Przeworska występował pierwotnie jednolity strój. W II poł. XIX w., zaczął się on zmieniać. Aktualnie wyróżnia się trzy podgrupy kostiumologiczne: rzeszowską, łańcucką i przeworską.

Koszula odświętna szyta była z cienkiego płótna lnianego, miała ona nadołek ze zgrzebnego płótna. Długi rękaw marszczony był u dołu i wszyty w mankiet. Koszula mogła mieć albo okrągły kołnierzyk albo delikatne wycięcie pod szyją, ozdobione haftowanymi ząbkami. Koszule zdobiono poprzez naszycie barwnych sznurków lub też, od końca stulecia, białym haftem dziurkowanym.

Fartuchy, czyli białe płócienne spódnice ewoluowały z dwóch zapasek. Były one szerokie, silnie marszczone w pasie i wszywane w pasek. Dolny brzeg podszywano paskiem płótna, co nadawało im kształt dzwonu. Zdobiono je 20-30 zaginkami, a pod koniec stulecia również białym haftem płaskim i dziurkowanym oraz czerwonym i niebieskim o motywach roślinnych. Noszono również spódnice szyte z tkanin wełnianych, jak również z adamaszków, brokatów i atłasów, różnobarwne, gładkie lub w kwiaty.

Kompletem ze spódnicą była zapaska. Szeroka, biała, szyta z tkaniny lnianej lub bawełnianej, ozdabiana była zaginkami sięgającymi do połowy wysokości. Bogatsze kobiety na spódnicę perkalową zakładały perkalową zapaskę, a muślinową zapaskę na muślinową spódnicę. Na przełomie XIX i XX w. szyto zapaski znacznie węższe. Równocześnie zaczęto je zdobić haftem, takim jak spódnice. Natomiast brzegi dekorowano ząbkami. Znano też zapaski tiulowe, pokryte ściegiem fabrycznym o motywach roślinnych.

Niewiasty nosiły również kamizelki, staniki i gorsety, szyte z adamaszku, jedwabiu lub brokatu. Pod koniec stulecia pojawiły się gorsety z kilkoma dużymi tackami. Noszono również czarne, granatowe lub bordowe aksamitne gorsety z kilkunastoma małymi tackami. Były one zapinane na haftki lub sznurowane. Zdobiono je metalowymi sznurkami i cekinami oraz haftowano na nich bukieciki kwiatów (haftem płaskim).

Górną część ubioru niewieściego, ubieraną na koszulę, stanowiły katanki. Szyto je z tkanin wełnianych i bawełnianych. Były one dopasowane w pasie i sięgały do bioder. Zapinano je z przodu na szereg małych guziczków. Białe, bawełniane dekorowano bogatym haftem płaskim lub dziurkowanym w kolorze białym, czerwonym lub granatowym. Perkalowe natomiast zdobiono rurkami z takiej samej tkaniny, ząbkami lub również haftem. Atłasowe zaś obszywano aksamitnymi wstążkami. Jesienią i zimą noszono również wełniane lejbiki, o podobnym kroju lecz nieco dłuższe z tyłu.

Letnim okryciem wierzchnim była płótnianka. W chłodniejszych porach roku noszono żupan z niebieskiego sukna lamowany suknem czerwonym, a podszyty białym. Niebieski żupan zdobiono niebieską, jedwabną przędzą, sznurkiem, kocasiami i pągwicami. Zimą ubierano szubę. Kobiety biedniejsze wkładały kożuch lub kożuszankę. Rolę okrycia wierzchniego spełniał również rańtuch, który okrywał ramiona, opadając aż na uda. Pod koniec stulecia pojawiły się zaodziewki, plecówki i dębówki – wełniane chusty fabryczne noszone na ramionach. Były one wzorzyste lub drukowane we wstęgowe wzory roślinne, czasem zakończone frędzlą.

Panny włosy zaplatały w dwa warkocze, które z tyłu splatały w ósemkę. Latem zdobiły je kwiatami. Mężatki włosy układały na chamełce w koczek, który okrywały czepcem. Na to zakładały zawicie, małą chustkę lub rzadką chustę (wiążąc ją nad czołem w motyla). Podczas zimnych pór roku noszono wełniane malówki rozmaicie je układając.

Obuwiem odświętnym były buty na obcasie z wysoką karbowaną cholewą. Obcasy podbijano podkówkami, a napiętki ozdabiano mosiężnymi gwoździkami.

Uzupełnieniem stroju kobiecego były czerwone korale z korala prawdziwego. Biedniejsze niewiasty musiały zadowolić się ich imitacją, zwaną lakami. Paciorki były dodatkowo zdobione metalowymi okuwkami. Czasem między największe paciorki nanizano krzyżyk, medalik lub monetę. Ozdobna była też wstążka (gładka lub krakowska bita), którą korale związywano. Elementem dekoracyjnym były też, trzymane w dłoni, białe ozdobione koronką chusteczki.

Żupan od połowy XVI w. do końca XVIII w. był podstawowym elementem męskiego ubioru narodowego!

Rańtuch w XVI i XVII w. był nakryciem głowy. Widać go na licznych portretach władczyń i szlachcianek polskich!

Szuba była popularna w Polsce już od końca średniowiecza!

Skip to content